Van industriegebied naar levendige, autovrije én groene stadswijk

Een voormalig industriegebied aan het Merwedekanaal op een steenworp afstand van het centrum van Utrecht, transformeert tot een nieuwe stadswijk voor zo’n 12.500 nieuwe bewoners. Bloom Merwede, dat vanaf 2023 wordt gebouwd, maakt daar deel van uit. Een levendige, autovrije wijk met een hoge bebouwingsdichtheid, verschillende woontypologieën, veel voorzieningen en ruimte voor groen, bewegen en ontmoeten. Rijnboutt werkte aan het stedenbouwkundige plan voor blok 1, 4, 5 en 12, was coördinerend architect van bouwblok 4 en 5, ontwierp tien gebouwen én was verantwoordelijk voor het landschapsontwerp van de binnentuinen.

De gemeente Utrecht heeft hoge ambities als het gaat om een gezonde en duurzame verstedelijking. Voor Rijnboutt was dat een van de uitdagingen: hoe maak je zo’n gezonde stad met een hoge woondichtheid met voldoende groen en een diversiteit aan woningen voor verschillende type bewoners? “Hoe je de openbare ruimte invult, de fietsenstallingen integreert en zorgt voor een levendige plint, was een andere uitdaging,” zegt Marleen van Driel, architect duurzaamheid associate bij Rijnboutt. “Het was een grote puzzel om al die opgaven bijeen te brengen.”

Rijnboutt gaf samen met ANA architecten en INBO vorm aan het rijke gemengd programma van Bloom Merwede dat is afgestemd op diverse doelgroepen. Van kleine appartementen met gemeenschappelijke ruimtes voor studenten en woningen aan een binnentuin voor ouderen tot vierlaagse stadswoningen voor gezinnen. En van maisonnettes tot parkvilla’s aan het kanaal. In huur en koop. Met een basisschool, horeca, – creatieve – bedrijvigheid en een gezondheidscentrum. Daartussen speelse, intieme straten en levendige pleintjes die verbindingen leggen met de grote ruimten aan de randen, het park langs het Merwedekanaal en het voetgangersgebied aan het Dwaalspoor.

Diversiteit en samenhang

Rijnboutt tekende voor twee woonblokken, die samen bestaan uit 23 gebouwen waarvan wij er tien hebben ontworpen. Deze bestaan uit een rijke compositie van hoge en lage, grote en kleine bouwblokken die afwisselend zijn in typologie, architectonische vorm en materiaalgebruik. De woonblokken worden gekenmerkt door ritme en herhaling afgewisseld met verrassende, bijzondere accenten.

De gebouwen in Bloom Merwede zijn overwegend uitgevoerd in baksteen in een natuurlijk kleurenpalet; de bebouwing met een grote maat is in rustige tinten uitgevoerd en de kleinere gebouwen krijgen een donkerdere materiaalkleur en een verbijzondering in de uitgesproken plint. De twee blokken onderscheiden zich ook van elkaar: Blok 4 heeft bijvoorbeeld een groot binnenterrein met veel zon en daardoor veel gelegenheid voor spelen en bewegen. Hieraan ligt een gemeenschappelijke ruimte voor alle bewoners van het bouwblok. De binnentuin van B5 is daarentegen schaduwrijker, heeft veel beplanting en biedt een centrale plek voor ontmoeten en verblijven. Een fietspassage verbindt de tuin met een gemeenschappelijke afvalruimte, fietsenstalling en een ruilwand met tweedehands spullen of diensten van en voor de bewoners.

Plekken voor ontmoeting

De drie betrokken architectenbureaus hebben samen met omgevingspsycholoog Joren van Dijk ontwerpprincipes opgesteld die ontmoetingen moeten stimuleren en sociale veiligheid borgen. Om te zorgen voor levendigheid en mogelijkheden tot ontmoeten, moet er genoeg gebeuren op ooghoogte. In de drukkere straten zijn de plinten op enkele plekken voorzien van commerciële en maatschappelijke functies, er zijn diverse zitplekken in de gevels geïntegreerd en de leefruimtes, zoals keuken of woonkamer, aan de straat gepositioneerd.

‘Groen, tenzij…’ is het uitgangspunt van de nieuwe stadswijk. Dat betekent: een autovrije wijk en een hoge stallingscapaciteit voor fietsers. De fietsenstallingen op de begane grond van de woonblokken zijn naar de achterzijde geplaatst om te voorkomen dat ze aan de straatzijde te dominant aanwezig zijn. We hebben de stallingen zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt: ruim, toegankelijk, veilig, hoogwaardig verlicht en afgewerkt. Bovendien is er per fietsenstalling onderzocht welke gemeenschappelijke voorziening er kan worden toegevoegd, zoals een plek met gereedschap om je fiets te repareren, een ruilwand of een speelplek. De fietsenstallingen staan in relatie tot de binnentuinen en de straat en krijgen net als de entreehallen dezelfde afwerking. Zo vormen niet alleen de voordeuren van de woningen, maar ook de fietsenstallingen een onderdeel van het thuiskomen.

Verbindend groen

Ook de landschapsarchitectuur van de binnentuinen zorgt voor ontmoeten, naast klimaatadaptatie en ecologische diversiteit. Het groen van de tuinen en de omgeving vormt bovendien een vloeiende verbinding met de gebouwen. Vanaf de drukke straat en vanuit de entreehallen loop je een bijzonder en toegankelijk landschap in, een tuin met heesters, planten en een wadi, speeltoestellen, (gevel-)bankjes om alleen of tafels om samen aan te zitten en fruit- en notenbomen om van te plukken.

Voor zowel de binnentuinen als de gevels en daken is gezocht naar een zo groot mogelijke biodiversiteit. Het ontwerp, de beplanting en de gevels zijn afgestemd op de ‘Big 5’: de eisen voor een leefgebied voor enkele specifieke diersoorten, zoals egels, vleermuizen, zangvogels, vlinders en de gierzwaluw. Met nestkasten onder de balkons, op daken en aan de soms weelderige groene gevels, met zorgvuldig uitgezochte bomen waar vogels een nest kunnen maken, voedsel kunnen vinden en kunnen schuilen. De voor heel Merwede ontwikkelde strategie (de Merwedebiotoop) wordt in Bloom Merwede uitgewerkt in nauwe relatie met het park langs het Merwedekanaal. Het nieuwe Merwedepark zal alle delen van de nieuwe en bestaande wijken van Merwede nog beter met elkaar verbinden tot een wijk waar landschapsarchitectuur en architectuur elkaar versterken.

Daarbij dragen de verschillende groene daken bij aan een gezonde stad. Waterretentie ontstaat via waterbuffering op de daken en opname van regenwater in de binnentuin en de wadi. Gemeenschappelijke groene daken bieden extra leefruimte voor mens en dier. Het overal toegepaste groen gaat het ontstaan van hittestress in het gebied tegen.

Bovendien zal Merwede met een gemeenschappelijk systeem van ondergrondse warmte-koudeopslag en duurzame energieopwekking, nagenoeg energieneutraal worden. Na energie is circulariteit de grote uitdaging. Dat vraagt om innovatieve oplossingen. Hierin is samengewerkt met de andere ontwerpers en adviseurs in het gebied en is het Merwedelab opgericht waar innovaties op het gebied van duurzaamheid worden onderzocht en toegepast. Voor de milieu-impact en circulariteit van materialen is er per schaalniveau voor een andere strategie gekozen. Zo worden in de kleine gebouwen en de plinten hergebruikte en biobased materialen toegepast. De grote blokken maken gebruik van een keur aan materialen, waarbij door seriematigheid en prefabricage rekening wordt gehouden met een zo hoog mogelijke prestatie op gebied van duurzaamheid.

De start bouw van deze levendige, autovrije en groene stadswijk in Utrecht wordt verwacht in 2023. Meer informatie: www.bloommerwede.nl

Tekst: Viveka van de Vliet en Richard Koek
Visualisaties: PixelPool
Tekeningen: Rijnboutt